Puzzelen met participatie: méér dan draagvlak

Participatie wordt vaak gezien als een noodzakelijk kwaad: tijdrovend, complex en frustrerend. Maar kunnen we het ook anders benaderen? In de nieuwste aflevering van Ruimtedenkers gaan hosts Zita Aling en Joris Grob in gesprek met Sander van Schagen en Rik van Hout over de kunst van participatie. Sander schreef het boek ‘Omgevingswet Gereedschappen’ en is planoloog bij de gemeente Gouda. Rik is projectleider gebiedsontwikkeling bij Kinran en werkt momenteel voor de gemeente Laarbeek.

Theorie naar praktijk

Sander schreef een boek om een (ogenschijnlijk) simpele vraag te beantwoorden: wat ís planologie eigenlijk? Die zoektocht resulteerde in een kist vol praktische gereedschappen. Zijn belangrijkste ontdekking: de vier frames die je als planoloog doelbewust in je werk kunt inzetten. Dit zijn ze:

1. Functioneel: hoe organiseer je processen en procedures?
2. Authentiek: welke talenten en kwaliteiten hebben mensen en plekken?
3. Politiek: hoe deel je macht en middelen?
4. Symbolisch: wat drijft mensen?

Dit zijn de knoppen waar je als planoloog aan kunt draaien om dingen voor elkaar te krijgen. ‘Veel van deze instrumenten gebruik je al’, legt Sander uit, ‘maar door er bewuster mee om te gaan, kun je veel gerichter sturen.’

Een dorp dat zichzelf redde

Rik illustreert de theorie met een krachtig voorbeeld uit Lieshout, onderdeel van de gemeente Laarbeek. Hij werd ingehuurd om een supermarktuitbreiding in het dorpscentrum te verwezenlijken: een project dat al was afgestemd tussen het dorpsbestuur en de ontwikkelaar. Maar toen Rik met de bewoners ging praten, stuitte hij op massale weerstand. ‘Dus trapte ik op de rem. Ik dacht: we moeten een paar stappen terug, en eerst achterhalen waar de inwoners écht behoefte aan hebben.’

Wat volgde was een intensief participatietraject van 4,5 jaar. De inwoners verenigden zich, vormden een klankbordgroep en namen uiteindelijk het heft in eigen handen. Resultaat: een dorpshuis, ontwikkeld door en voor de gemeenschap. En die supermarkt? Komt er ook gewoon, op een andere locatie net buiten het centrum.

Participatie is niet hetzelfde als draagvlak

Een belangrijke misvatting die Sander en Rik aankaarten: participatie draait niet (alleen) om draagvlak creëren. ‘Draagvlak mag niet het doel zijn. Als je het goed doet, is draagvlak een natuurlijk gevolg van burgers meer in je besluitvorming betrekken’, stelt Rik. ‘Inwoners weten nou eenmaal veel beter wat er in hun gebied speelt dan planologen, die zich toch vooral op luchtfoto’s baseren.’

Donut-techniek

Participatie is belangrijk. Toch neemt een gemeente soms eenzijdige beslissingen, omdat het niet anders kan. Hoe ga je om met controversiële projecten waar burgers vaak niet op zitten te wachten, zoals de komst van een AZC? Sander introduceert de ‘donut-techniek’: het centrum van de donut is

een gegeven (er móét een AZC komen), maar het ‘deeg’ is de speelruimte – daar kunnen inwoners wél over meedenken. ‘Ga daar actief naar op zoek. In het geval van een AZC, kun je bijvoorbeeld samen met burgers bedenken hoe je de integratie bevordert’, adviseert hij.

Omgevingswet en de menselijke maat

De Omgevingswet speelt in dit verhaal een belangrijke rol. ‘De Omgevingswet stelt de mens meer centraal, en dat vraagt om andere vaardigheden’, legt Sander uit. ‘Het gaat eigenlijk continu om algemene en individuele belangen afwegen – en hoe je daar als gemeente transparant over communiceert.’

Praktische tips

Beide experts delen concrete handvatten:

• Zie participatie als kans, niet als belemmering. ‘We vergeten nog wel eens dat de gemeenschap waarvoor we werken heel veel denkvermogen heeft’, aldus Rik.
• Pas doelbewust alle vier de frames toe. Sander: ‘Meestal gebruik je van nature maar één of twee frames. Door ze alle vier te benutten, kom je verder.’
• Blijf bij jezelf en je expertise. Zoals Rik deed in Lieshout: durf ‘nee’ te zeggen als je voelt dat er een betere weg is.
• Bedenk duidelijke spelregels. Maak afspraken over wat bespreekbaar is en wat niet. Hou je daaraan.

Méér dan een methode

Wat opvalt in het gesprek is dat beide experts participatie zien als meer dan een methodiek. Het is een houding. ‘Door met elkaar in gesprek te gaan en oor te hebben voor elkaars situatie, creëer je begrip’, vat Rik samen. Het doel is niet dat iedereen het eens is, of zich kan vinden in de uiteindelijke keuze. Het gaat erom dat iedereen begrijpt wáárom je ‘m hebt gemaakt.’

Luistertip

Benieuwd naar meer praktische voorbeelden en concrete gereedschappen? De nieuwe aflevering van Ruimtedenkers staat vanaf 30 juni online op Spotify en Podimo. Sanders boek ‘Omgevingswet Gereedschappen’ is gratis te downloaden via www.svscompany.webnode.nl.

Deze podcast wordt gemaakt door Kinran. Informatie? Check www.kinran.nl. Vragen of ideeën? podcast@kinran.nl