Monumenten verduurzamen: een delicate balans

Een monument bezitten is prachtig, maar brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee – zeker in tijden van verduurzaming. Hoe maak je een historisch pand energiezuiniger, zónder de monumentale waarde aan te tasten? En welke rol kunnen (of moeten) gemeenten spelen om eigenaren hierbij te helpen? In de nieuwste aflevering van Ruimtedenkers bespreken hosts Joris Grob en Zita Aling dit vraagstuk met vier experts.

Uitdaging voor bewoners én gemeenten

‘We moeten in 2040 energieneutraal zijn – dat geldt evengoed voor monumentale panden,’ vertelt Alex Matatula, werkzaam bij de afdeling duurzaamheid van gemeente Haarlem. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Monumenten hebben vaak een beschermde status vanwege hun architectuur, bouwstijl of historische waarde. De stenen muren, houten kozijnen of originele glas-in-loodramen maken het pand authentiek. Maar niet bepaald energiezuinig.

Annefleur Siebinga van de afdeling erfgoed bij gemeente Haarlem, vult aan: ‘We zien dat veel monumenteigenaren wel willen verduurzamen, maar niet weten waar ze moeten beginnen. Het vergunningstelsel vormt een extra drempel. Mensen zien de gemeente vaak als een struikelblok, in plaats van een partner.’ Vooral dat laatste is jammer, want gemeenten willen juíst graag meedenken over verduurzaming.

Blije doos

Om dit probleem aan te pakken, komen gemeenten met originele initiatieven. Zo bedacht de gemeente Haarlem de blije doos: net als bij een geboorte krijgen monumentkopers van de gemeente een welkomstpakket, met allerlei nuttige informatie en een persoonlijk bericht. ‘En dan nodigen we onszelf uit om op ‘kraamvisite’ te komen,’ lacht Annefleur. ‘We vragen: wat wilt u met deze woning, en kunnen wij daarbij helpen?’

Albert van Dam, zelfstandig energieadviseur, ziet eenzelfde beweging bij de gemeente Apeldoorn. ‘We willen als gemeente graag aan de voorkant betrokken worden, niet pas als er al problemen zijn met vergunningen of als mensen vastlopen in het proces.’ Want er zijn vaak meer mogelijkheden dan ze denken – en bovendien veel subsidies beschikbaar.

Begin bij de ‘waarom’-vraag

De experts benadrukken een belangrijke eerste stap: vraag waarom mensen willen verduurzamen. ‘De een doet het voor meer comfort, de ander om het monument in goede staat te houden, en weer een ander kijkt puur naar wat het in de portemonnee oplevert,’ legt Jasper Kortbeek, duurzaamheidsadviseur bij Kinran, uit. ‘Afhankelijk van die motivatie kunnen we een passend stappenplan maken.’

Oude wijsheid in nieuwe jasjes

Interessant genoeg vind je in monumenten soms al ingenieuze duurzaamheidsoplossingen uit het verleden. ‘Neem de ensuite-deuren die je in veel monumenten tegenkomt’, legt Albert uit. ‘Die waren er niet alleen voor de gezelligheid. Ze zorgden ervoor dat je kleine compartimenten kon verwarmen, met een kacheltje per ruimte. Eigenlijk heel zuinig! Kortom: laat die ensuite-deuren lekker zitten, of kies voor een eigentijdse variant. Tegenwoordig zien we bijvoorbeeld een trend met stalen deuren die ruimten van elkaar scheiden – een moderne versie van een traditionele duurzame oplossing.’

Samen verduurzamen

Voor Verenigingen van Eigenaren (VvE’s) is het advies om verduurzaming af te stemmen op het onderhoudsplan. Annefleur: ‘Hoe je verduurzaming plant – alles in één keer, of gefaseerd – heeft grote financiële gevolgen. De gemeente kan je adviseren wat voor jouw VvE het voordeligst is.’ De gemeenten zetten ook in op bewustwording, met initiatieven als ‘Gluren bij de groene buren’. ‘Bewoners die hun monument al hebben verduurzaamd, stellen hun huis open’, vertelt Alex. ‘Dat geeft je een beeld van wat er mogelijk is én wat het oplevert.’

Wat zijn de grootste uitdagingen?

• Monumenten staan vaak onderaan de prioriteitenlijst voor verduurzaming
• Monumenten verduurzamen is prijzig, dus er is kennis en bekendheid van subsidies nodig
• Het vergunningsproces heeft wat extra haken en ogen
• Gemeenten komen meestal te laat in beeld, als er al problemen zijn
• Bewoners weten te weinig over wat wel en niet mag bij monumenten
• Verduurzaming afstemmen op het onderhoudsplan binnen de VvE

Wat werkt er goed?

• Vroeg in gesprek gaan met de gemeente
• Een stappenplan maken op basis van persoonlijke motivatie
• Leren van anderen via ‘Gluren bij de groene buren’

Veel luisterplezier!

Benieuwd naar meer praktische tips? De nieuwe aflevering van Ruimtedenkers staat vanaf 28 april online op Spotify en Podimo. Heb je vragen of wil je een gast tippen? Mail dan naar podcast@kinran.nl.