Eén jaar Omgevingswet: hoge pieken en diepe dalen

Precies één jaar geleden werd de Omgevingswet ingevoerd. Hoe zijn de eerste 365 dagen verlopen? Wat ging er goed, en wat kan er beter? Dat bespreken hosts Zita en Joris in de nieuwste aflevering van de podcast Ruimtedenkers. Aan tafel zitten juridisch adviseur Rick Keim en beleidsmedewerker Wim Tijssen. Hun conclusie? ‘De Omgevingswet heeft zeker potentie, maar we zijn er nog niet.’

In de nieuwste aflevering van Ruimtedenkers blikken hosts Zita en Joris terug op het eerste jaar Omgevingswet. Dat doen ze met Rick Keim en Wim Tijssen, die in hun carrière veel ervaring hebben opgedaan met de wet. Rick was nauw betrokken bij de implementatie ervan, als juridisch adviseur bij de gemeente Deventer. Daarnaast zat hij van 2018 tot 2021 gedetacheerd bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) voor het project Staalkaarten omgevingsplan. Wim is beleidsmedewerker fysieke leefomgeving bij de gemeente Moerdijk. Daarnaast werkt-ie als docent aan de Academie voor Openbaar Bestuur, en is hij redactielid van het vakblad Praktijk Omgevingsrecht.

Op weg naar de top

De twee experts vergelijken het eerste jaar van de Omgevingswet met een bergwandeling: de top is in zicht, maar er zijn nog genoeg hobbels op de weg. Een daarvan is het integraal samenwerken – of eigenlijk het gebrek daaraan. We hebben het dan over de samenwerking tussen de gemeente en de Omgevingsdienst, maar ook tussen alle beleidsvelden binnen een gemeente. Zoals host Joris het omschrijft: ‘De instrumenten om integraal samen te werken zijn er, maar we maken er nog geen muziek mee.’ Hoe dat volgens hem komt? ‘We zijn het nog te veel gewend om sectoraal – binnen ons eigen vakgebied – te werken.’

Vallen en opstaan   

Ten tweede vraagt de Omgevingswet ontzettend veel van de medewerkers binnen een gemeente, zien Rick en Wim. Daarmee wordt de rol van de afdeling VTH steeds groter en belangrijker. De wet schrijft voor dat je ‘bij elk ruimtelijk initiatief in gesprek gaat met bewoners en ondernemers’ – de zogenaamde ‘omgevingsdialoog’. Maar hoe doe je dat? En hoe neemt een vergunningverlener die participatie vervolgens mee in de beoordeling van een aanvraag? Dat staat nergens omschreven – daar moeten gemeenten zelf invulling aan geven. Dat heeft tijd nodig, en is een proces van vallen en opstaan.

In de aflevering wordt nóg een belangrijke uitdaging aangestipt: veel inhoudelijke experts werken op dit moment bij de Omgevingsdienst, en niet bij de gemeente. Terwijl het juist de gemeente is die (milieu)beleid moet maken en handhaven, en regels moet aanscherpen en bijstellen. Dat kan alleen als er voldoende experts zijn – en die ontbreken nu dus. Tot slot kan het samenspel tussen de gemeenteraad en het college van burgemeesters en wethouders beter, volgens Rick en Wim. Met ingang van de Omgevingswet is er namelijk een en ander veranderd qua bevoegdheid. Joris legt uit: ‘Het college heeft nu meer ruimte om beleid zelf in te vullen, terwijl de gemeenteraad alleen de grote lijnen vaststelt. Dat betekent dat de gemeenteraad meer moet loslaten en vertrouwen, en een meer controlerende rol heeft. In de praktijk blijkt die rolverdeling nog wennen.’

Minder beren op de weg

Laten we positief eindigen: er gaat ook een heleboel wél goed. Het lerend (en adaptief) vermogen van gemeenten is groot. Alleen door de wet toe te passen kun je fouten maken en regels bijschaven. Daarom is het volgens Rick en Wim ook belangrijk om komend jaar niet te veel meer te praten over de wet, maar er gewoon mee aan de slag te gaan.

Verder zien beide gasten dat gemeenten steeds meer ja’ zeggen. Waar de deur voorheen sneller werd dichtgegooid, worden ruimtelijke plannen nu positiever benaderd. De wet dwingt gemeenten om voorwaarden te scheppen waardoor een plan wél kan doorgaan, en minder beren op de weg te zien. Precies zoals de slogan van de Omgevingswet luidt: ‘Van nee, tenzij naar ja, mits.’

Wat zijn de grootste uitdagingen?

• Integraal samenwerken
• De experts zitten voornamelijk bij de Omgevingsdienst
• Meer verantwoordelijkheid voor VTH-medewerkers
• Samenspel tussen gemeenteraad en het college

Wat gaat er goed?

• Gemeenten leren snel
• Positievere benadering van ruimtelijke plannen

Veel luisterplezier!

Benieuwd wat Rick en Wim afgelopen jaar nog meer goed vonden gaan? De nieuwe aflevering van Ruimtedenkers staat vanaf maandag 30 december op Spotify en Podimo. Heb je vragen of wil je een gast tippen? Mail dan naar podcast@kinran.nl.