Kansen voor 2021: Gemeenten moeten uit hun reactieve rol en zelf in actie komen

Kijkend naar de komende 5 tot 10 jaar, staan we voor twee grote opgaven: de Omgevingswet en duurzaamheid. Strikt genomen zijn dit geen aparte onderwerpen, want juist met de instrumenten die de Omgevingswet straks biedt (zoals de omgevingsvisie en het omgevingsplan) heeft een gemeente meer dan ooit aanknopingspunten om de transitie naar een duurzamere samenleving vorm te geven.

Ruimte voor een bredere afweging
Gemeenten gaan van oudsher vrij reactief te werk, in plaats van proactief. Er komt een vergunningaanvraag binnen, en vervolgens treedt de gemeentelijke machine in werking om die wel of niet te honoreren. De Omgevingswet en duurzaamheid zijn onderwerpen die de ruimte geven voor een bredere afweging. Een initiatief dat onder de huidige regelgeving niet binnen de regels past, kan straks onder de Omgevingswet toch mogelijk zijn. En hoe een gemeente het voor elkaar krijgt om woningen van het gas af te halen, is ook niet in beton gegoten. Dat vraagt om een andere houding. 

Mobiliseren van initiatiefkracht uit de samenleving
Het vraagt van een gemeente dat ze er actief op uit gaat, initiatiefkracht uit de samenleving opzoekt én benut. Het vraagt ook om experimenteren met werkwijzen en overlegvormen, met participatie en communicatie. Het mobiliseren van de initiatiefkracht uit de samenleving vereist namelijk heldere communicatie en campagnevoering. Maar ook benaderbaarheid, toegankelijkheid en het betrekken van buurtbewoners bij ideeën en plannen. Een gemeente denkt nog vaak in de top-downmethodiek: wij hebben de kennis en deskundigheid in pacht en weten wat de regels zijn, de burgers moeten daar maar in mee gaan. Dat moet echt anders, als je het mij vraagt.

Ondersteuning van buitenaf
Een gemiddelde ambtenaar zal niet vanzelfsprekend de verandering kunnen bewerkstelligen om van de reactieve, in de actieve stand te komen. De organisatiestructuur en gemeentelijke cultuur kunnen daarin belemmerend werken. Ook angst speelt een rol. Want van wie kan je rugdekking verwachten als je als ambtenaar ruim afweegt en een initiatief dat volgens de letter van de wet niet kan of mag, toch toestaat? Vooral binnen de afdeling VTH zie je dat heel duidelijk. Ik heb bij verschillende gemeenten gezien hoe veranderregisseurs hun handen vol hebben aan die gedragsverandering. Mijns inziens is er dus iemand van buiten de organisatie voor nodig om die verandering samen met een (project)groep gestaag te realiseren.

Professionele moed
Op die manier kan je een olievlekwerking in gang zetten die zich van een kleine groep mensen die openstaan voor verandering en vanuit ‘professionele moed’ fouten durven te maken en daarvan te leren, uitspreidt naar de rest van de organisatie.

Dit onder leiding van een objectief persoon met kennis over zowel de inhoud als communicatie, die bemiddelt tussen bewoners en de gemeente en die initiatieven vanuit de bewoners bij een gemeente op de juiste plek brengt. En daar ook stimuleert om het initiatief verder te brengen, om te voorkomen dat het tegen de lat van de strikte regelgeving alsnog sneuvelt.

Meer weten over Wouter?

Eén van onze expertises is de Omgevingswet.